VAT od sprzedaży udziałów

Z umową sprzedaży udziałów, najczęściej kojarzy nam się podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC). Jest to słuszne skojarzenie, ponieważ ten podatek transakcyjny obejmuje (99%?) umów sprzedaży udziałów. Co natomiast z tym jednym procentem? W tych rzadkich przypadkach, pojawi się VAT od sprzedaży udziałów.

W tym artykule omówię najważniejsze kwestie związane z opodatkowaniem VAT sprzedaży udziałów. Między innymi dowiesz się:

1. kiedy umowy sprzedaży udziałów są opodatkowane VAT;
2. czy zawsze podatek VAT od umowy sprzedaży udziałów zapłacimy w Polsce;
3. jakie są warunki odliczenia VAT od umowy sprzedaży udziałów oraz od usług doradczych związanych z transakcją

Newsletter Podatki w M&A

Zanim jednak przejdziesz do lektury artykułu, zapraszam Cię do subskrypcji mojego newslettera „Podatki w M&A”. Jest to (chyba) jedyny na rynku newsletter poświęcony opodatkowaniu transakcji „spółkowych”.

Co znajdziesz w środku?

• Aktualne informacje o zmianach w przepisach podatkowych dotyczących transakcji M&A;
• Najnowsze orzeczenia sądów administracyjnych;
• Projekty legislacyjne, które mogą wpłynąć na struktury transakcyjne;
• Praktyczne przykłady z doradztwa podatkowego.

Newsletter ukazuje się co dwa tygodnie, w poniedziałki. Jeśli interesujesz się podatkami w kontekście transakcji spółkowych – warto być na bieżąco.

Kto jest (może być) podatnikiem VAT?

Podatek VAT to bardzo specyficzny podatek. Płaci go każdy, kto prowadzi działalność gospodarczą. Nawet nie musi to być podmiot, który ma własną osobowość prawną.

Przykładowo, formalnie spółka cywilna nie jest osobną spółką. To „tylko” umowa między osobami, w której zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu biznesowego (por. art. 860 i nast. Kodeksu cywilnego).

Albo małżeństwo.

Formalnie, małżeństwo nie jest osobnym bytem prawnym. Natomiast zdaniem TSUE jednym podatnikiem VAT jak najbardziej może być małżeństwo, przykładowo gdy sprzedają wspólny majątek. Tutaj odsyłam do świeżego wyroku TSUE z dnia 3.04.2025 r., C-213/24.

Wynika z tego, że nieważny jest Twój status prawny – istotne jest to, czy prowadzisz (lub nie) działalność gospodarczą rozumianą zgodnie z ustawą o VAT, czyli bardzo szeroko.

Zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy o VAT:

Działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. Działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Wyłączone z tego zakresu są w zasadzie wyłącznie czynności wykonywane w ramach umowy o pracę lub niektórych umów cywilnoprawnych (np. zlecenia) o ile ich warunki są zbliżone do umowy o pracę.

Zatem jeżeli sprzedajesz towary albo świadczysz usługi w sposób regularny, to możesz przyjąć, że jesteś podatnikiem VAT.

Co jest opodatkowane VAT?

Zakres opodatkowania VAT określa nam art. 5 ust. 1 ustawy o VAT zgodnie z którym:

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, zwanym dalej „podatkiem”, podlegają:

1) odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju;

2) eksport towarów;

3) import towarów na terytorium kraju;

4) wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju;

5) wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

Wszystko, co nie należy do żadnej z ww. kategorii, nie jest opodatkowane VAT.

Jeśli chodzi o udziały, to ich sprzedaż będzie usługą. Wynika to z tego, że towary muszą albo mieć charakter materialny (być rzeczami) albo być energią (art. 2 pkt 6 ustawy o VAT).

Kiedy sprzedaję udziały (akcje) w ramach działalności gospodarczej?

Odpowiedź na to pytanie daje nam orzecznictwo TSUE zgodnie z którym, podatnik sprzedaje udziały (akcje) w ramach działalności gospodarczej w trzech przypadkach:

Udziały sprzedaje dom maklerski albo broker.

To rozumie się samo przez się. Przedmiotem działalności obydwu ww. podmiotów, jest z definicji handel udziałami (akcjami), więc trudno przyjąć, że sprzedaż przez nie udziałów (akcji) byłaby poza ich działalnością gospodarczą.

Udziały sprzedaje podmiot, który robi to regularnie oraz w sposób zorganizowany.

Ta sytuacja wynika wprost z definicji działalności gospodarczej z ustawy o VAT. Rzecz jasna, tutaj zawsze mogą pojawić się spory na następującym tle:

• od ilu transakcji rozpoczyna się regularny obrót udziałami (akcjami)
• jak duże musi być nasze zaangażowanie w obrót udziałami (akcjami), żeby uznać, że nasza działalność nabędzie przymiotu regularności?

Udziały sprzedaje podmiot, który uczestniczy „usługowo” w zarządzaniu spółką.

Tej podstawie opodatkowania VAT sprzedaży udziałów, warto przyjrzeć się odrębnie.

VAT od sprzedaży udziałów należących do wspólnika-zarządcy

Częstą sytuacją w spółkach jest to, że wspólnik jednocześnie jest członkiem zarządu w spółce. Czy to powoduje z automatu, że sprzedaż przez niego udziałów będzie podlegała VAT? Czasem. Warunkiem jest jednak to, żeby z tym zarządzaniem wiązało się świadczenie usług, które są opodatkowane VAT.

Należy więc odróżnić następujące, dwie sytuacje:

Sytuacja 1: Adam Małolepszy ma 100 udziałów w Beta sp. z o.o., której jest członkiem zarządu. Nie pobiera jednakże za to wynagrodzenia, ani nie świadczy żadnych dodatkowych usług na rzecz Beta. Postanowił on sprzedać swoje udziały. Transakcja nie będzie podlegała VAT.

Sytuacja 2: Bartosz Kowalski ma 100 udziałów w Beta sp. z o.o., której jest członkiem zarządu. Oprócz tego, świadczy na rzecz swojej spółki usługi z zakresu back-office i egzekucji należności. Wystawia z tego tytułu Becie faktury. Transakcja sprzedaży udziałów będzie podlegała VAT.

Warto mieć to na uwadze w kontekście spółek holdingowych. Jeżeli mamy spółkę-matkę, która jedynie posiada udziały (akcje) w spółkach-córkach, to sprzedaż przez nią tych udziałów nie będzie podlegała VAT.

Ale jeżeli holding pełni funkcję tzw. centrum usług wspólnych dla całej grupy albo po prostu świadczy usługi na rzecz niektórych spółek-córek (np. administracyjne czy księgowe) – wtedy taki holding można potraktować jako podatnika VAT w kontekście sprzedaży udziałów.

Wniosek ten wynika m.in. z wyroku TSUE z dnia 20.06.1991 r., C-60/90 ale także wyroku z dnia 29.10.2009 r., C-29/08. Ten drugi wyrok warto mieć pod ręką, ponieważ znakomicie podsumowuje dorobek orzecznictwa TSUE dotyczące tego, kiedy może pojawić się VAT od sprzedaży udziałów.

Zwolnienie z VAT sprzedaży udziałów

Dobra wiadomość jest taka, że w większości przypadków, nawet jeśli nasza transakcja sprzedaży udziałów podlega VAT, to będzie z tego podatku zwolniona. Wynika to z art. 43 ust. 1 pkt 40a ustawy o VAT oraz art. 135 ust. 1 lit. f Dyrektywy 2006/112/WE. Przepisy te zwalniają z VAT te usługi, których przedmiotem są udziały w spółkach (inne niż zarządzanie nimi oraz przechowywanie).

Efektywnie, w większości przypadków, sprzedawca co najwyżej wystawi fakturę ze stawką „ZW”.

Od tej reguły są dwa wyjątki. Po pierwsze, podatnik (sprzedawca) może zrezygnować ze zwolnienia z VAT, jeżeli będzie sprzedawać udziały innym podatnikom VAT. W tym celu musi zawiadomić o tym swój urząd skarbowy (art. 43 ust. 22 ustawy o VAT).

Drugi wyjątek jest związany z charakterem spółki. Jeśli znaczną część jej majątku to nieruchomości, wtedy zwolnienie o którym wspomniałem wyżej nie będzie działać (art. 43 ust. 16 pkt 4 ustawy o VAT). Wynika to z tego, że udziały takiej spółki są traktowane jako prawa, które dają (pośrednio) prawne lub faktyczne prawo własności lub posiadania nieruchomości lub jej części.

Miejsce opodatkowania sprzedaży udziałów

Konsekwencją tego, że sprzedaż udziałów jest świadczeniem usług w ustawie o VAT, jest konieczność zbadania miejsca świadczenia tej usługi.

Dlaczego to ważne?

Ponieważ zgodnie z cytowanymi wcześniej przepisami, opodatkowaniu podlega wyłącznie „krajowe” świadczenie usług. VAT-em natomiast rządzi tzw. zasada terytorialności. Stanowi ona (w uproszczeniu), że transakcję opodatkowujemy w tym kraju, w którym zgodnie z przepisami ma miejsce dokonanie dostawy towarów lub wykonanie usługi.

Więc jeżeli na gruncie polskiej ustawy o VAT usługa jest świadczona poza Polską, to nie jest tutaj opodatkowana.

W przypadku sprzedaży udziałów (jako usłudze) kluczowe są dwa przepisy:

1. art. 28b ustawy o VAT – dotyczący miejsca świadczenia usług na rzecz innego podatnika VAT
2. art. 28c ustawy o VAT – dotyczący miejsca świadczenia usług na rzecz osoby, która nie jest podatnikiem VAT

W pierwszym przypadku, miejscem świadczenia usług jest siedziba kupującego. Jeżeli jednak sprzedawalibyśmy udziały osobie, która nie jest podatnikiem, to miejscem świadczenia usług jest nasza siedziba.

To rozróżnienie jest bardzo istotne w przypadku transakcji transgranicznych.

Przykładowo, sprzedaż udziałów niemieckiemu holdingowi, nie będzie podlegała w Polsce VAT (bo art. 28b ustawy o VAT nakaże nam przyjąć, że miejscem świadczenia są Niemcy). Może natomiast być opodatkowana w Niemczech.

Odliczenie VAT od sprzedaży udziałów i od usług doradczych

VAT z założenia jest podatkiem, który ma być dla przedsiębiorcy neutralny. Umożliwia to prawo do odliczenia VAT. Działa ono w ten sposób, że VAT należny (to, co jest należne fiskusowi z uwagi na naszą sprzedaż) możemy obniżyć o VAT naliczony (kwotę VAT naliczoną na otrzymanych przez nas fakturach zakupowych).

Warunkiem odliczenia VAT jest jednak to, żeby kupione towary lub usługi były później zużyte do celów działalności opodatkowanej (art. 86 ust. 1 ustawy o VAT).

Więc jeśli VAT na transakcji sprzedaży udziałów się pojawi, należy przeanalizować, czy później w związku z tymi udziałami będziemy wykonywać działalność podlegającą VAT.

Co natomiast z usługami doradczymi, poprzedzającymi nabycie udziałów (np. przygotowanie projektu umowy, podatkowe due diligence)? Tutaj (niestety), trzeba użyć ulubionego zwrotu prawników: to zależy.

Umowy sprzedaży udziałów są w większości przypadków zwolnione z VAT. W tym przypadku, oczywiście prawo do odliczenia nie powstanie (bo zwyczajnie nie będzie czego odliczyć). Będzie to też obejmować ew. usługi doradcze (ponieważ są one związane z działalnością zwolnioną z VAT / niepodlegającą VAT). Inaczej jednak kształtowałaby się sytuacja, gdyby powiązać usługi doradcze z bieżącą działalnością. Wtedy już widoki na odliczenie VAT jak najbardziej są.

Co jeżeli planowaliśmy świadczyć usługi zarządzania na rzecz kupionej spółki, ale tego się nie udało? Przykładowo, dlatego, że do przejęcia nie doszło.

W świetle orzecznictwa TSUE, nie jest to przeszkodą do odliczenia VAT.

Tutaj warto odesłać do wyroku TSUE z dnia 17.10.2018 r., C-249/17 (Ryanair). Poniżej prezentuję jego sentencję:

Artykuły 4 i 17 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych – wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku należy interpretować w ten sposób, że przyznają one spółce, takiej jak spółka w postępowaniu głównym, która ma zamiar nabyć wszystkie akcje innej spółki w celu prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu na rzecz tej innej spółki usług w zakresie zarządzania opodatkowanych podatkiem od wartości dodanej (VAT), prawo do pełnego odliczenia VAT naliczonego w związku z wydatkami dotyczącymi usług doradczych, poniesionymi w ramach formalnej oferty nabycia, mimo iż okazało się, że ta działalność gospodarcza nie została zrealizowana, pod warunkiem że wyłączną przyczyną poniesienia tych wydatków jest planowana działalność gospodarcza.

Często zadawane pytanie

W czym mogę Ci pomóc?

Jeśli planujesz sprzedać swoje udziały:

• sprawdzę, jakie będą skutki podatkowe transakcji
• doradzę, jak legalnie zminimalizować obciążenia podatkowe związane ze sprzedaż udziałów lub akcji;
• pomogę w rozliczeniu podatku dochodowego oraz PCC
• zabezpieczę podatkowo transakcję dzięki uzyskanej interpretacji indywidualnej prawa podatkowego

Jedynego czego nie zrobię, to nie wycenię Twoich udziałów (akcji). Tutaj będę natomiast w stanie polecić Ci odpowiednich specjalistów z branży, co do których mam 100% zaufania!

Zapraszam do kontaktu: kontakt@podatkiwmia.pl

Opisz swoją transakcję i przedstaw swój problem / wątpliwości, a ja zaproponuję rozwiązanie i przedstawię ofertę na swoje usługi.

Damian Kłosowicz
radca prawny

Zdjęcia: Mikhail Nilov, Jakub Zerdzicki

***

Opodatkowanie polskich spółek holdingowych

Jedną z nielicznych korzystnych zmian w polskim prawie podatkowym wprowadzonych tzw. Polskim Ładem były przepisy o polskich spółkach holdingowych. Ich celem było zachęcenie inwestorów do lokowania spółek holdingowych na terenie Polski dzięki preferencjom podatkowym.

Czy cel został osiągnięty? Trudno to jednoznacznie ocenić, ponieważ nie ma szczegółowych analiz w tym zakresie.

Wiemy natomiast, że w latach 2022-2023 (pierwsze dwa lata funkcjonowania przepisów o opodatkowaniu polskich spółek holdingowych) [Czytaj dalej…]